menu

Het meisje met de parel geeft geheimpjes prijs

‘Het meisje met de parel’ kan gerust het meest populaire schilderij van de Delftse schilder Johannes Vermeer worden genoemd. Hij schilderde het in de jaren 1665-1667 en in 1902 kwam het in het Haagse Mauritshuis te hangen. Dit soort schilderijen, die iemand met een opvallende gelaatsuitdrukking tonen, werd vroeger ‘tronies’ genoemd. Rembrandt maakte het genre in de 17e eeuw populair. 

Het meisje met de parel geeft geheimpjes prijs - Jongbelegen.nu

Oogharen 
Onlangs werd het bekende en zeer kostbare schilderij onderzocht. Met gebruikmaking van scanapparatuur onderzocht men niet alleen de beeltenis, maar ook het doek zelf en de verf die Vermeer gebruikte. Dat leverde een aantal opvallende ontdekkingen op. 
Ten eerste werden aan de oogleden van het meisje minuscule ooghaartjes ontdekt, terwijl er altijd van uit was gegaan dat deze, net als de wenkbrauwen, ontbraken aan het gezicht. Kunsthistorici hebben lang aangenomen dat dit ontbreken van enige beharing het gevolg was van het feit dat Vermeer een ‘geïdealiseerd’ gezicht had geschilderd, bijna enigszins abstract. Maar er is nu geen reden meer om dit aan te nemen. 

Groen gordijn
Een tweede ontdekking was dat Vermeer het meisje schilderde tegen de achtergrond van een groen gordijn. Dit werd ontdekt doordat in de rechthoek van het schilderijen nu kleurverschillen te zien zijn die de suggestie geven van geplooide stof. De kleur van dit gordijn is door de eeuwen heen verdwenen en daardoor is altijd aangenomen dat het meisje voor een donkere achtergrond staat. De onderzoekers concluderen dat beide ontdekkingen het meisje een stukje dichterbij brengen. Het lijkt er nu meer op dat Vermeer een echt meisje in een echte omgeving observeerde en schilderde, in plaats van een bedacht, geïdealiseerd meisje. 

Schildertechnieken en materialen
Het nieuwe onderzoek heeft ook kunnen aantonen hoe Vermeer schilderde. Hij begon aan een schilderij door op het doek verschillende tinten bruin en zwart op te zetten, voordat hij met kleuren begon te schilderen. Zo werkte hij systematisch van de achtergrond naar de voorgrond. Ook is er veel duidelijk geworden over de soorten verf die de schilder gebruikte. De verschillende pigmenten kocht hij waarschijnlijk in zijn woonplaats Delft, maar de grondstoffen daarvoor kwamen uit de gehele wereld. Het lood in zijn witte verf komt uit het Engelse Peak District in de buurt van Manchester en Sheffield. Het pigment cochenille in de rode verf die hij gebruikte kwam van insecten die leven op de cactussen in Mexico en Zuid-Amerika. Het ultramarijne blauw waarmee de hoofddoek van het meisje is geschilderd kwam van de halfedelsteen lapis lazuli, die gevonden wordt in wat nu Afghanistan is. De onderzoekers vinden het verbazingwekkend dat Vermeer met name zoveel van deze blauwe verf heeft gebruikt, want lapis lazuli was in de 17e eeuw veel kostbaarder dan goud. In het schilderij werden ook haartjes uit de penselen van Vermeer aangetroffen.
Een betere bestudering van de zo beroemde pareloorbel leverde het inzicht op dat dit eigenlijk een illusie is, Vermeer heeft geen duidelijk sieraad geschilderd. De parel heeft geen contour, geen harde randen, en hangt niet met een haakje aan het oor van het meisje. Het onderzoek toonde ook aan dat de schilder het oor waar de parel aan zit enkele malen een iets andere positie gaf. Dat geldt ook voor de bovenkant van de hoofddoek en de achterkant van de nek van het meisje. 

Grootste geheim blijft
We hebben dankzij dit recentere onderzoek het ‘Meisje met de parel’ iets beter leren kennen. We weten nu dat ze heel waarschijnlijk een echt meisje was dat door Vermeer werd geschilderd, alhoewel ze in haar gezicht ook weer te weinig onderscheidende kenmerken heeft om voor een portret door te gaan. En als ze een echt meisje was, dan weten we nog steeds niet WIE ze was. Net als Vermeers andere modellen zoals die in ‘De brieflezende vrouw in het blauw’, ‘Dame en dienstbode’ en ‘Het melkmeisje’ hebben kunsthistorici haar nooit kunnen identificeren. De schrijfster Tracy Chevalier die het verfilmde boek ‘Girl with a Pearl Ring’ schreef, maakte van het meisje een dienstmeid die door de schilder werd overgehaald om stiekem voor hem te poseren. Maar dat is natuurlijk pure fictie en op geen enkel feit gebaseerd. 
Bekend is dat de schilder toen hij ‘Het meisje met de parel’ schilderde een dochtertje van dertien jaar had. Maar of deze Maria ook degene is die we op het schilderij zien zal misschien wel altijd een raadsel blijven. Zo blijft er tóch nog iets te onderzoeken in de toekomst!

Hier kun je een speciale blog over het onderzoek van museum het Mauritshuis lezen

mei 2020
Wim van der Oest
Kan lezen en schrijven met woorden. Vier decennialang tekstschrijver en auteur. Enthousiast medeoprichter van Jongbelegen. Waarom? Omdat hij online maar bar weinig magazines kon vinden die niét tuttig en ouderwets zijn.

Goed stuk

Deel dit artikel: