Het Mauritshuis organiseert een expositie met maar één schilderij

Vanaf 26 september organiseert het Mauritshuis in Den Haag een presentatie die bestaat uit één schilderij: Gezicht op Delft (c.1660-1661) van Johannes Vermeer. Voor de ultieme beleving krijgen bezoekers de kans om alleen in stilte te ervaren wat dit bijzondere kunstwerk met hen doet. In de tentoonstellingszaal wordt een ideale kijkervaring gecreëerd: subtiele vormgeving, perfecte belichting en geen geluiden van buitenaf - je bent letterlijk alleen met Vermeer.

Impact

Vermeers Gezicht op Delft staat al sinds de 19de eeuw bekend om zijn bijzondere impact op de toeschouwer. Juist dit schilderij weet één van de meest krachtige en bijzondere effecten van kunst teweeg te brengen: het bieden van rust, een moment van inzicht, ontroering en verdieping. Gezicht op Delft is één van de meest geliefde schilderijen in de collectie van het Mauritshuis. Het indrukwekkende stadsgezicht hangt normaal gesproken in een zaal met twee andere schilderijen van Vermeer, het vroege werk Diana en haar nimfen en het wereldberoemde Meisje met de parel. Maar tijdens ‘Alleen met Vermeer’ krijgen bezoekers tijdelijk de bijzondere kans om Gezicht op Delft alleen te bekijken. Bezoekers kunnen via een vooraf geboekt tijdslot hun moment 'alleen met Vermeer' reserveren.  

Spel

Gezicht op Delft biedt een spel tussen zonlicht en schaduw. De indrukwekkende wolkenlucht waar licht uit lijkt te stralen en de subtiele weerspiegelingen op het water maken dit schilderij tot een groot meesterwerk. We zien Delft vanuit het zuidoosten, met op de voorgrond de Kolk. Het is vrijwel windstil, niets lijkt te bewegen, de stad ademt rust uit. Vermeer bracht die rust ook in zijn compositie door drie horizontale banen te maken - water, stad en lucht. En door de bebouwing wat minder 'rommelig' te schilderen dan zij in werkelijkheid was. In het midden is de Schiedamse Poort te zien en rechts de Rotterdamse, die zich weerspiegelen in het water. Op de voorgrond ligt een afgemeerde trekschuit en maken een paar mensen een praatje. Hoog boven de stad drijven wolken voorbij. Vooraan zien we een donkere wolk, die schaduw werpt op de kade, het water en de gebouwen. Verderop in de stad schijnt de zon. De daken en de toren van de Nieuwe kerk zijn stralend verlicht.  

Inventieve schilderstijl

Het sterke contrast zorgt voor een grote dieptewerking, waarbij de kijker naar het licht wordt getrokken, de diepte in. Vermeer wist op onnavolgbare wijze in Gezicht op Delft een gevoel van rust en tijdloosheid te creëren. Ook zijn inventieve schilderstijl, met forse penseelstreken en de vele verfstipjes die de reflectie van licht suggereren, draagt bij aan de grote aantrekkingskracht die Gezicht op Delft door de eeuwen blijft houden op de kijker.  

‘Het mooiste schilderij ter wereld’

Dit is de ondertitel van de tentoonstelling. Deze benaming is afkomstig uit een brief van Marcel Proust uit 1921. De beroemde Franse auteur beschrijft erin het gevoel dat hij overhield aan zijn bezoek aan het Mauritshuis in 1902 en het zien van het schilderij. Proust had een levenslange fascinatie voor Gezicht op Delft dat prominent figureert in zijn romancyclus ‘’À la recherche du temps perdu (‘Op zoek naar de verloren tijd’). In het vijfde deel van deze reeks laat Proust zelfs één van de hoofdpersonages voor het schilderij sterven, nadat hij in vervoering raakte over een ‘klein geel muurvlak’ op het schilderij. Een andere belangrijke bewonderaar van Gezicht op Delft was Vincent van Gogh, die in zijn briefwisseling met zijn broer Theo schreef over de penseelvoering en de prachtige kleuren van het kunstwerk.
 

Eye-tracking onderzoek

Tot op de dag van vandaag blijft Gezicht op Delft mensen inspireren en ontroeren. Maar wat gebeurt er precies als bezoekers naar dit kunstwerk uit circa 1660 kijken? Wat valt mensen op in het schilderij? Verschilt dat per persoon of is er een gemiddelde ‘manier van kijken’? Om meer te weten te komen over de fascinatie voor Gezicht op Delft, vindt op 25 september een Eye tracking-onderzoek plaats in samenwerking met onderzoekbureau Motivaction, waarbij de vraag is ‘hoe kijkt men naar kunst?’. Aan de hand van speciale brillen worden de oogbewegingen van de kijker geregistreerd. Hierdoor is het mogelijk om het kijkgedrag van mensen te meten. Niet alleen de kijkrichting wordt gemeten (van links naar rechts, en van onder naar boven, enz.) maar ook de tijdsduur (hoe lang kijkt een bezoeker naar eenzelfde plek?), details (welke details trekken de aandacht?) en de volgorde waarin dit alles gebeurt. Een bijzondere manier om te ontdekken welke uitwerking ‘het mooiste schilderij ter wereld’ op bezoekers heeft, bij kunstkenners én niet-kunstkenners.  

‘Alleen met Vermeer’ is te bezoeken van 26 september 2020 tot 3 januari 2021.

Bron: Mauritshuis Den Haag