Slachtoffer van het mobieltje: de telefooncel

Er was een tijd dat je ‘m op bijna elke straathoek of elk pleintje tegenkwam: de telefooncel. Maar dat is voorbij. De telefooncel is het slachtoffer geworden van het mobieltje dat we nu allemaal op zak hebben. Stukken makkelijker, zeg dat wel. Maar wel jammer dat die stoere cel eigenlijk zo goed als helemaal uit het straatbeeld is verdwenen.

Openbaar

Na de invoering van de verschillende telefoonnetten in 1881, waren er nog nauwelijks openbare telefoons in Nederland. Wel waren er zogenaamde 'spreekcellen', een soort hokje met een losse telefoon. In het begin waren die alleen te vinden op de spoorweg- en tramstations, maar later verschenen zij ook in grote postkantoren en in andere openbare gelegenheden. Zo werden bijvoorbeeld in 1903, tijdens een grote paardententoonstelling op het Haagse Malieveld, tijdelijk dergelijke spreekcellen neergezet.  

Eerste telefooncel

In 1931 werd de eerste telefooncel op straat in Nederland geplaatst op het Valeriusplein in Amsterdam. Deze telefooncel leek qua model een beetje op de bekende Engelse rode telefooncel, maar was beige van kleur. Er bestaat er nog maar een van. Dit oermodel is te bewonderen in het Museum voor Communicatie in Den Haag. In 1932 ontwierp Leendert van der Vlugt van het Rotterdamse ontwerpbureau Brinkman en Van der Vlugt de bekend geworden standaard telefooncel. Dit model is meer dan 50 jaar in gebruik geweest. Een exemplaar van de telefooncel van Brinkman en Van der Vlugt is nog te zien in Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam. Ook werd op 3 juni 2010 een Leendert van der Vlugt telefooncel in gebruik genomen in het Maankwartier, de stationsomgeving in Heerlen. In 2015 werd er een geplaatst in de tuin van het Rijksmuseum in Amsterdam. Het type werd in 1965 vervangen door een meer vandalismebestendige cel, het PTT-groene vierkante model 1100. In latere jaren veranderde de telefooncel opnieuw van model, in 1983 in de driekantige cel en in 1995 in de telefoonzuil.

Geen verplichting meer

De Nederlandse wet schreef tot 2008 voor dat er één telefooncel per 5000 inwoners moest zijn. Maar staatssecretaris Heemskerk maakte in dat jaar een eind aan die verplichting. Mede hierdoor -en de wijdverbreide opkomst van het mobieltje- verdween  de telefooncel geleidelijk aan. Begin 2016 deed de NOS onderzoek naar plekken in Nederland waar nog een telefooncel te vinden was. Er stonden toen nog slechts een handjevol klassieke telefooncellen op straat. Wel waren op dat moment nog 261 telefoons in heel Nederland te vinden die in een reclamezuil zitten.

Opbellen naar een telefooncel

Nederlandse telefooncellen hadden weliswaar een eigen telefoonnummer, maar dat werd nooit gebruikt of gepubliceerd. In het verleden zijn lijsten hiervan wel naar buiten gekomen, via het hackerstijdschrift Klaphek, maar daarna zijn deze nummers afgesloten voor inkomende gesprekken. In het buitenland bestaat de mogelijkheid vaak wel om iemand in een telefooncel op te bellen. Dit kan een uitkomst zijn voor iemand zonder munten of telefoonkaart op zak. Een particulier telefoontoestel met muntinworp, dat nog wel eens te vinden is in bijvoorbeeld horecagelegenheden, is altijd aangesloten op de gewone telefoonlijn van de zaak. Opbellen naar zo'n toestel kan dan ook meestal probleemloos. Maar ook deze toestellen ziet je door de opkomst van de mobiele telefoon steeds minder.

Bellen via een telefoniste

Telefoneren via een telefoniste was vanuit een telefooncel in Nederland niet mogelijk. In sommige landen kon de telefoniste zien of er voldoende geld ingeworpen was, waarna ze de verbinding tot stand bracht. In Nederland werden gesprekken via een telefoniste niet aangeboden, tenzij het gesprek voor rekening van de gebelde was.  

Munt versus kaart

Telefooncellen met muntinworp waren sterk gevoelig voor vandalisme en diefstal. Op diverse manieren is in de loop der tijd geprobeerd hier iets aan te doen, met name door de telefoonkaart in te voeren zodat er in de cellen geen geld meer aanwezig was.

De telefooncel in de cultuur

In 2002 werd een film uitgebracht die zich afspeelt in een telefooncel, 'Phone Booth' met in de hoofdrollen  Collin Farrell en Kiefer Sutherland. Een andere film die een telefooncel wereldberoemd maakte is 'Local Hero' ‘uit 1983. In deze film werd regelmatig een telefooncel in het Schotse Edinburgh gebruikt om te bellen. In de loop der tijd hebben telefooncellen ook in talloze andere films en televisieseries een rol gespeeld, zoals bijvoorbeeld in de serie ‘Doctor Who’ waarin de dokter door de tijd reist in een Engelse politietelefooncel. In het Suske en Wiske album 'De Ongelooflijke Thomas' gaan Suske en Wiske via een digitale telefooncel naar 2020.

Kijk hier naar een leuk, kort filmpje over de Engelse politietelefooncel