De elpee viert z'n 73ste verjaardag

Alhoewel een lange tijd verdrongen te zijn geweest door de, notabene in Nederland uitgevonden, muziekcassette en compact disc, heeft de vinyl LP weer een aardige comeback gemaakt. De eerste versie ervan verscheen op 21 juni 1948 in New York op de markt.

Twee formaten  

CBS Laboratories hoofdonderzoeker Peter Goldmark leidde Columbia’s team om een grammofoonplaat te ontwikkelen die minstens 20 minuten per kant zou bevatten. Hoewel Goldmark de hoofdwetenschapper was die het team selecteerde, delegeerde hij het meeste experimentele werk aan William S. Bachman en Howard H. Scott. Het onderzoek begon in 1941, werd onderbroken tijdens de Tweede Wereldoorlog, en vervolgens hervat in 1945. Columbia Records onthulde de LP op een persconferentie in het Waldorf Astoria hotel in New York op 21 juni 1948, in twee formaten: 25 centimeter in diameter en 30 centimeter) in diameter. Volgens de Columbia catalogus van 1949, uitgegeven in september 1948, was de eerste 30 centimeter LP Mendelssohn’s Concerto in E Minor door Nathan Milstein op de viool met het New York Philharmonic. Nathan Milstein was erg populair in de jaren ‘40 en daarom werd zijn uitvoering van het Mendelssohn concerto driemaal heruitgegeven.  

52 minuten  

In 1952 introduceerde Columbia Records ‘extended-play’ LP’s die maar liefst 52 minuten speelden, of 26 minuten per kant. Deze werden voornamelijk gebruikt voor de originele cast albums van Broadway musicals, zoals ‘Kiss Me, Kate’ en ‘My Fair Lady’, of om een heel stuk, zoals de productie van ‘Don Juan in Hell’ uit 1950, op twee LP’s te passen. De speelduur van 52 minuten bleef echter zeldzaam, vanwege mastering beperkingen, en de meeste LPs werden uitgegeven met een speelduur van 30 tot 45 minuten.  

Ontvangst door het publiek  

Toen de LP in 1948 werd geïntroduceerd, was de 78 toerenplaat het gangbare formaat voor grammofoonplaten. In 1952 waren deze nog goed voor iets meer dan de helft van de in de Verenigde Staten verkochte platen. De 45 toerenplaat, gemaakt voor één song per plaatje, was goed voor iets meer dan 30% van de verkochte platen. De nieuwe LP vertegenwoordigde iets minder dan 17% van de verkochte platen. Tien jaar na hun introductie bedroeg het aandeel van LP’s in de VS bijna 25%. Het grootste deel van de rest werd opgeslokt door de 45 toerenplaat terwijl de 78 toerenplaten goed ware voor maar 2% van de verkoop. Om deze reden staakten de grote labels in de Verenigde Staten de productie van 78 toerenplaten voor populaire en klassieke uitgaven in 1956. De kleinere labels volgden, waarbij de laatste in de VS geproduceerde 78 toerenplaat werd geperst in 1959.  

Albumhoezen als kunstvorm  

Het ontwerp van albumhoezen werd in de jaren ’60 en ’70 een kunstvorm op zich. ‘Ogden's Nut Gone Flake’ van de Small Faces zat oorspronkelijk in een rond metalen blikje en ‘Happy to Meet - Sorry to Part’ van Horslips zat in een achthoekige verpakking. ‘Anyway’ van Family werd oorspronkelijk uitgegeven in een ondoorzichtige plastic verpakking waar een ontwerp (een Leonardo Da Vinci schets) doorheen te zien was. ‘Magical Mystery Tour’ van the Beatles werd eerst uitgebracht als een dubbele EP met een boekje tussen de platen. ‘Live at Leeds’ van The Who bevatte een royale voorraad posters en drukwerk. ‘Led Zeppelin III’ had een draaiende schijf die verschillende beelden in beeld bracht door kleine uitsparingen in de buitenste hoes. Op de oorspronkelijke uitgave van ‘Sticky Fingers’ van de Rolling Stones was een echte rits verwerkt in de afbeelding van het kruis van een spijkerbroek. Het album van Velvet Underground en Nico had een door Andy Warhol ontworpen kartonnen banaan op de hoes die kon worden afgepeld. De platenmaatschappij Vertigo had een zwart-wit ontwerp op het etiket van de plaat dat een hypnotiserend optisch effect teweegbracht wanneer de plaat op de draaitafel draaide.  

Terug van weggeweest  

De populariteit van de LP luidde het ‘Album Tijdperk’ van de Engelstalige populaire muziek in, beginnend aan het eind van de jaren 1950, toen artiesten gebruik maakten van de langere speelduur om conceptalbums te maken. Hoewel de populariteit van LP’s aan het eind van de jaren zeventig begon af te nemen met de komst van compact cassettes en later de compact disc, overleeft de LP als formaat tot op de dag van vandaag. Heel wat muziekliefhebbers haalden weer een platenspeler in huis en vinyl LP’s begonnen aan hun opleving in het begin van de jaren 2010. De verkoop van vinyl in het Verenigd Koninkrijk bereikte 2,8 miljoen in 2012. De verkoop van vinyl in de VS bereikte in 2017 15,6 miljoen en 27 miljoen in 2020.