Heel Japan wordt kaal! – Komkommernieuws uit het verleden

Er is veel te doen geweest over fake nieuws de afgelopen tijd. Maar het is niets nieuws. In de komkommertijd die nu weer aanbreekt zullen we zeker weer staaltjes nepnieuws in de media tegenkomen. Maar vroeger konden ze er ook wat van. Hier wat voorbeelden

Kaalheid epidemie  

In 1901 meldde The Spectator dat zowel mannen als vrouwen in Japan werden getroffen door kaalheid. De nogal dramatische kopregel luidde: ‘Japan moet in een staat van voortdurende angst leven, want volgens berichten uit dat land kunnen ze elk moment dat zeer gewaardeerde bezit, hun haar, verliezen.’ Het verhaal beschreef niet alleen kale plekken op het hoofd, maar ook mannen die de helft van hun baard of een deel van hun snor verloren. Gelukkig bleek uit een onderzoek van de US Marine Hospital Service dat het gewoon niets meer was dan alarmistische journalistiek.  

Leven op de maan  

Op 21 augustus 1835 publiceerde The New York Sun een reeks artikelen over de ontdekking van leven op de maan. Deze artikelen werden ten onrechte toegeschreven aan een bekende astronoom uit die tijd genaamd Sir John Herschel. Het nieuws meldde dat Herschel deze ontdekkingen had gedaan met behulp van nieuwe ‘hydro-zuurstof vergrootglazen’ en beschreef verder in geloofwaardige wetenschappelijke details, hoe de ontdekking was gedaan. Bizarre levensvormen, bewoners van de maan, werden beschreven, waardoor een fantastisch beeld werd geschetst. Van de dieren werden o.a. negen soorten zoogdieren geclassificeerd. Daartoe behoren een kleine soort ree, de eland, de gehoornde beer en de tweevoetige bever. Nadat de krant in augustus veel nieuwe abonnees had geworven, kondigde ze in september stilletjes aan dat het verhaal niet meer dan nepnieuws was geweest.  

Jack the Ripper  

In 1888 werd uitvoerig bericht over een reeks wrede moorden in de wijk Whitechapel in Oost-Londen. De elf moorden, waarbij meestal prostituees betrokken waren, werden tot in de kleinste details beschreven in de kranten van die tijd. Velen probeerden van de zaak te profiteren door nepnieuws te verspreiden. Twee dronken krantenverkopers werden gearresteerd en beschuldigd van het verspreiden van nepnieuws. Het tweetal was in Wright's Lane in Kensington met hun bundels kranten en riep uit volle borst ‘Arrest of Jack the Ripper Tonight’. William Macdonald en George Write werden voor de rechter gedaagd maar later vrijgesproken. James Kendrick, een andere nieuwsverkoper, werd ook beschuldigd van het roepen van vals nieuws over Jack the Ripper. Na een trage zondagverkoop begon hij te roepen dat er een ‘Verschrikkelijke ontdekking van een vermiste vrouw bij Charing Cross’ was gedaan. Later riep hij dat vier vrouwen doodgesneden waren aangetroffen bij Charing Cross. Een klant, die een van zijn kranten kocht, vond geen dergelijk artikel binnenin en ging met de zaak naar de politie. De krantenverkoper werd veroordeeld tot 14 dagen gevangenisstraf met dwangarbeid.  

‘Kadaver-fabriek’  

In het voorjaar van 1917, toen de Eerste Wereldoorlog in Europa woedde, publiceerden zowel de Times als de Daily Mail in Londen verslagen van ‘anonieme bronnen’ die beweerden dat zij een ‘Kadaver-fabriek’ genaamd Kadaververwertungsanstalt in Duitsland hadden bezocht. Deze fabriek zou glycerine winnen uit de lijken van de gesneuvelden om er zeep en margarine van te maken. Nu, lang na de oorlog, wordt het verhaal toegeschreven aan de geheime dienst MI7. In dienst van MI7 waren tijdens de oorlog 13 officieren en 25 betaalde schrijvers, waaronder Majoor Hugh Pollard, die dit valse verhaal via de kranten verspreidde als speciaal correspondent voor de Daily Express. Dit afschuwelijke nepnieuwsverhaal was slechts één van de duizenden die tijdens de oorlog door beide partijen werden gemeld. In een voorbeeld uit de Duitse propagandamachine meldde de Franse minister van Oorlog in 1914 dat de Duitsers in Elzas-Lotharingen het nieuws publiceerden dat het Franse parlement tegen de oorlog had gestemd en dat de president van de republiek was vermoord.  

War of the Worlds  

Dit nepnieuws over een buitenaardse aanval op Amerika is een klassieker. Op zondag 30 oktober 1938 zond het Columbia Broadcasting network een hoorspel uit van de roman War of the Worlds van HG Wells uit 1898. Tijdens de uitzending werd het eerste deel van het verhaal via de radio uitgezonden als een reeks nieuwsberichten en het effect was zo realistisch dat veel luisteraars in paniek raakten en geloofden dat er werkelijk een buitenaardse invasie plaatsvond. De show begon als een onderbreking van de reguliere programmering met de aankondiging dat een professor een reeks gasexplosies op Mars had waargenomen. Later meldde een nieuwsbericht dat een meteoor in New Jersey was neergekomen, waarbij 15.000 mensen waren omgekomen. Een andere nieuwsflits sprak de eerste tegen en zei dat de meteoor eigenlijk een cilindervormig object was met daarin vreemde wezens van Mars gewapend met dodelijke straalgeweren. Nog voor het einde van de uitzending meldden dokters, verplegers, soldaten en matrozen zich voor dienst, klaar om de marsmannetjes te bestrijden. Politiebureaus in het hele land reageerden op duizenden oproepen. Krantenverslaggevers, horend van de invasie, haastten zich om speciale edities voor te bereiden. De producenten van de show waren niet voorbereid op deze reactie en hadden nooit gedacht dat iemand zou geloven dat de uitzending echt was. Regisseur Orson Welles greep in en maakte bekend dat het om een hoorspel ging.