Straks zwemmen in een rivier in het centrum van Brussel?

De rivier de Zenne, die dwars door de Belgische hoofdstad Brussel loopt, is eeuwenlang door de plaatselijke bevolking gezien als een riool en de oorzaak van ziekte en ongeluk. Zo’n 150 jaar geleden besloot men dan ook de Zenne te overkappen. Maar daar komt nu verandering in.

Cholera

Als een constant overstromingsrisico en bron van cholera, werd de rivier ingegraven, overbouwd en aan het zicht onttrokken. Nu bereidt de Belgische hoofdstad zich echter voor op een inwijdingsplechtigheid waarvan de ambtenaren hopen dat ze de Brusselaars ertoe zal aanzetten hun eeuwenoude vooroordelen over de waterweg te herzien. Nadat 1.966 ton beton is verwijderd, zal een 200 meter lang stuk van de Zenne in de buurt van de voorstad Buda in het noorden van Brussel formeel worden opengesteld aan de elementen. Met nieuwe oevers die gedeeltelijk zijn opgetrokken uit het puin van zijn vroegere graf.

Andere mentaliteit

Het is de eerste stap in het verwijderen van het beton dat twee derde van de Zenne door het Brusselse gewest omhult. Ambtenaren weten dat dit gebeurt tegen de achtergrond van eeuwenoude overtuigingen die nog steeds verrassend sterk aanwezig zijn in het collectieve bewustzijn van de stad. De overgeërfde herinnering in Brussel is dat de rivier geen goede reputatie heeft. De mensen herinneren zich de rioolconnotatie die 400 jaar lang bestond, maar nu moeten zij die mentaliteit veranderen. Zelfs mensen die de rivier nog nooit hadden gezien, zeiden bijna intuïtief dat het geen mooie rivier is.

Mest

Tot ver in de 19e eeuw werden menselijke uitwerpselen in Brussel verzameld door een straatveegploeg, bekend als de ‘Ferme des Boues’, die het afval in poelen gooide waar het na verloop van tijd veranderde in stedelijke mest die aan boeren werd verkocht. Maar de enorme bevolkingsgroei in Brussel en elders in België leidde tot een ineenstorting van de markt voor menselijk afval. Brussel beschikte over een kanalennetwerk voor het vervoer van goederen en de Zenne werd dan ook beschouwd als een voor de hand liggende afzetmogelijkheid voor het groeiende afvalwaterprobleem.

Boulevards

De afschuw over de daaropvolgende cholera-uitbraken en de wens van de heersende elite om de sloppenwijken aan de oevers van de Zenne met de grond gelijk te maken en er grote boulevards in Parijse stijl aan te leggen, waren zo groot dat het daaropvolgende ingraven van de rivier door velen in de hogere echelons van de maatschappij werd gezien als een teken van vooruitgang. De overdekking van de Zenne was zo welkom dat de eerste steen van het centrale deel Lemonnier-Anspach op 6 mei 1867 werd gelegd door de koning der Belgen, Leopold II, die op zijn beurt de hoofdstad van zijn betrekkelijk nieuwe land wilde heropbouwen om die van de grote Europese mogendheden te evenaren. De werken over de rivier werden uitgevoerd tussen 1867 en 1871, maar de minachting van de Brusselaars voor hun waterweg zou voortduren.

Zuiveren

Pas in 2000 werd een poging ondernomen om het afvalwater te zuiveren dat in het water van de Zenne stroomt. Bij een onderzoek in 2010 werd geen enkele vis in de rivier gevonden, die door plaatselijke bestuurders destijds als ‘dood’ werd omschreven. In 2016 begonnen de eerste pogingen om het afvalwater te zuiveren vruchten af te werpen: er werden grote scholen vis aangetroffen. In 2019 werd een begin gemaakt met de verbetering van de omstandigheden en de toegankelijkheid van een reeds opengesteld stuk van de Paepsemlaan in Anderlecht, een gemeente in het zuidwesten van Brussel.

Park

Vervolgens werd financiering van de EU verkregen en werden vergunningen aangevraagd om het beton in het noorden bij Buda te verwijderen, een taak die bijna is voltooid, en er zijn plannen om in 2023 te beginnen met de werkzaamheden voor een 600 meter lang stuk van de Zenne dat moet worden blootgelegd in het Maximiliaanpark in het centrum van de stad. Het park zal worden heringericht zodat de rivier erdoorheen kan lopen. Andere delen liggen onder boulevards of het station Midi en die kunnen natuurlijk niet worden gesloopt. Het is in het centrum waar mensen de rivier zullen kunnen zien en ervan zal kunnen genieten.

Zwemmen  

De werkzaamheden in het park moeten tegen 2025 voltooid zijn. Andere mogelijke projecten zijn het bieden van een landschappelijk uitzicht op de rivier ter hoogte van het ondergrondse rioolmuseum van Brussel bij het Zuidstation en het heropenen van de rivier in een economische zone van 40 hectare in het noorden van Brussel. De kwaliteit van het water kan niet voldoende worden gegarandeerd om vandaag de dag in de Zenne te zwemmen. Maar het is zeker mogelijk dat dit in de toekomst wél kan.